Tendinopatia ścięgna Achillesa u biegaczy
Czy wiedziałeś, że tendinopatia ścięgna Achillesa dotyczy około 9% biegaczy rocznie oraz aż 30% osób nieuprawiających aktywności fizycznej? Wiosna jest okresem, w którym wielu ludzi rozpoczyna swoją przygodę z ruchem, próbując realizować noworoczne postanowienia albo budować „formę na lato”. W dzisiejszym wpisie chcemy omówić problem, który w dużej mierze dotyczy biegaczy – szczególnie tych, którzy wcześniej prowadzili siedzący tryb życia i z dnia na dzień postanowili rozpocząć trening. Głównym celem tego wpisu jest zwrócenie Twojej uwagi, Drogi Czytelniku, na to, jak istotne jest dobre przygotowanie do uprawiania aktywności fizycznej oraz zapoznanie Cię z tematem tendinopatii ścięgna Achillesa.
CO KRYJE SIĘ POD OKREŚLENIEM TENDINOPATII?
Ze względu na to, że czerpiemy ogromną przyjemność z poznawania etymologii poszczególnych określeń medycznych, zdecydowaliśmy się na to, aby rozwinięcie dzisiejszego tematu rozpocząć od samych podstaw, czyli pochodzenia i znaczenia słowa „tendinopatia”. Źródło tego pojęcia można rozpatrywać na 3 sposoby: „tendo” – ścięgno (łac.), „tendere” – ciągnąć, napinać, prostować, wyciągać (łac.) oraz „teinein” (grec.) tłumaczone tak jak samo jak łacińskie „tendere”. Zatem najprościej mówiąc tendinopatia oznacza zaburzenie w obrębie ścięgna.
Jest to zaburzenie powstające na tle zwyrodnieniowym. Ciągłe przeciążenia nakładane na kończyny dolne, bez uwzględnienia odpowiednio długiego czasu regeneracji powodują zaburzenia gojenia mikrourazów, co w konsekwencji prowadzi do osłabienia tkanki. Dochodzi do pogrubienia zmienionego patologicznie ścięgna oraz utraty prawidłowej architektury kolagenu. Najbardziej podatną na zwyrodnienia jest tzw. strefa nieukrwiona, która znajduje się około 2-6 centymetrów nad guzem piętowym.
Zignorowanie objawów tendinopatii może doprowadzić do zerwania ścięgna, a taka sytuacja będzie prawdopodobnie wymagała interwencji chirurgicznej i znacznie dłuższego czasu rehabilitacji i przerwy w sporcie. Warto zauważyć, że ścięgno Achillesa jest największą i najsilniejszą tego typu strukturą w całym ludzkim organizmie. Potrzeba wiele lat „negatywnej” pracy, aby osłabić je na tyle, żeby było możliwe jego zerwanie.
Kto jest najbardziej narażony na pojawienie się tendinopatii ścięgna Achillesa? Literatura wskazuje na sportowców uprawiających biegi i skoki. Są to dyscypliny związane z wysokim ryzykiem wystąpienia dolegliwości w tym obszarze. Do najczęstszych czynników ryzyka należą: niewłaściwy trening i technika biegu, brak stopniowania intensywności treningu, nagłe zwiększanie dystansu, bieganie po nierównym i grząskim podłożu, niewłaściwie dobrane obuwie oraz brak rozciągania przed i po ćwiczeniach. Literatura podaje również ustawienie stopy w nadmiernej pronacji oraz zwiększone napięcie mięśnia trójgłowego. Drugą grupą narażoną na wystąpienie tendinopatii są osoby w wieku około 40-60 lat, prowadzące siedzący tryb życia, które nagle rozpoczęły amatorskie uprawianie sportu (najczęściej jogging). Brak odpowiedniego przygotowania i profesjonalnego stopniowania intensywności treningu przekłada się na znaczne uszkodzenia przeciążeniowe ścięgna.
Ze względu na to, że objawy omawianej dziś dysfunkcji istotnie obniżają wydajność zawodników, biegacze szybko decydują się na interwencję u fizjoterapeuty. Celem kompleksowego leczenia jest przywrócenie właściwości tkanek ścięgna oraz wdrożenie profilaktyki wtórnych uszkodzeń.
OBJAWY TENDINOPATII ŚCIĘGNA ACHILLESA
Do najbardziej charakterystycznych objawów tendinopatii ścięgna Achillesa, umożliwiających trafne rozpoznanie, należą:
- tkliwość uciskowa i obrzęk 2-6 cm powyżej guza piętowego,
- „rozlany ból” przy ucisku, w nocy oraz przy zgięciu grzbietowym stopy,
- zgrubienie ścięgna na zmienionym patologicznie odcinku,
- sporadycznie pojawiający się odgłos „skrzypienia” przypominający „chodzenie po śniegu”,
- ból nasilający się po zakończeniu aktywności fizycznej (na początku choroby), w czasie biegu (w późniejszych fazach),
- zerwanie ścięgna (zdarza się, że jest to pierwsza manifestacja tendinopatii – w celu rozpoznania przerwania ciągłości tkanki stosuje się tzw. test Thompsona polegający na ucisku bolesnej łydki i obserwacji reakcji stopy na ten bodziec),
- lęk pacjenta przed ruchem,
- zwapnienia widoczne na zdjęciu RTG,
- zmiany strukturalne na rezonansie magnetycznym oraz USG.
PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA – TENDINOPATIA
Zastanawiasz się pewnie, czy istnieją jakieś sprawdzone ćwiczenia na tendinopatię. W końcu, skoro jest to zaburzenie o charakterze przeciążeniowym, to czy nie powinniśmy pozwolić sobie na odpoczynek? Tak i nie. W tym przypadku złoty środek polega na odnalezieniu równowagi między pozwoleniem tkance na regenerację, a stopniowym przystosowywaniu jej do obciążeń.
Literatura podaje, że najbardziej skutecznym leczeniem jest rehabilitacja ruchowa, której celem jest stymulacja ścięgna do przebudowy, wyciszenie bólu oraz odzyskanie siły oraz funkcji kończyny dolnej.
Postępowanie fizjoterapeutyczne przy tendinopatii składa się z czterech etapów:
- odpoczynek, zmniejszenie obciążeń,
- powrót do zdrowia,
- odbudowa właściwości mechanicznych ścięgna,
- powrót do sportu.
Przykładowymi grupami ćwiczeń wykorzystywanych w rehabilitacji tendinopatii są między innymi: na początku ćwiczenia wspomagające regenerację, a w późniejszym czasie – wykorzystujące obciążenia specyficzne dla dyscypliny sportowej. Stosuje się także: stretching przed i po treningu, ćwiczenia wzmacniające mięsień brzuchaty i płaszczkowaty oraz ćwiczenia ekscentryczne obciążeniowe (poprzez stymulację powstawania wiązań poprzecznych włókien kolagenowych ułatwiają one procesy przebudowy, a obecnie stanowią złoty standard w fizjoterapii tendinopatii).
W ramach etapu, w którym wskazany jest odpoczynek, można zmodyfikować codzienne czynności i w tym czasie skorzystać z zajęć na pływalni, zamiast porannego joggingu. Warto zainwestować w elastyczne buty bez twardych zapiętków, które mogłyby „drażnić” uszkodzone ścięgno.
Tym razem nie zdecydujemy się na umieszczanie tutaj konkretnych instrukcji i przykładów ćwiczeń. Tendinopatia jest zaburzeniem wymagającym szczególnego, indywidualnego podejścia w zależności od celu, który chcemy osiągnąć. Tylko doświadczony fizjoterapeuta we współpracy z lekarzem będą w stanie zapewnić Ci skuteczne leczenie i możliwie najszybszy powrót do zajęć sportowych.
Usprawnianie ruchem może być wzbogacone o zabiegi z działu fizykoterapii, takie jak: krioterapia, fala uderzeniowa (pomaga zainicjować procesy regeneracji ścięgna), SIS (terapia polem elektromagnetycznym wysokiej częstotliwości) lub prądy TENS o działaniu przeciwbólowym. Cennym działaniem jest zastosowanie wkładek ortopedycznych przez pacjentów z nieprawidłową mechaniką stopy. Pomocnym może okazać się także masaż poprzeczny ścięgna.
Jeżeli leczenie zachowawcze nie przyniosło oczekiwanych rezultatów przez okres 6 miesięcy to rozważany jest zabieg chirurgiczny. Operacja tendinopatii polega na starannej plastyce ścięgna, oczyszczeniu chorobowo zmienionych tkanek oraz wzmocnieniu tej struktury.
Reasumując dzisiejsze rozważania, najważniejszym w terapii tendinopatii jest skrupulatne ograniczanie czynników ryzyka predysponujących do zerwania ścięgna. W tym celu niezbędna jest konsultacja z fizjoterapeutą, który będzie potrafił umiejętnie przeprowadzić pacjenta przez właściwie dobrany na podstawie szczegółowego badania funkcjonalnego – program treningowy. Ćwiczenia muszą być tak dopasowane, aby jednocześnie pozwolić tkance na regenerację, a jednocześnie stymulować ją do przyjmowania obciążeń nakładanych podczas uprawiania dyscyplin sportowych. Jeżeli doświadczasz jakiegokolwiek z niepokojących objawów tendinopatii Achillesa, nie czekaj aż dojdzie do zerwania. Rozpocznij terapię już dziś!
Źródła:
- Białoszewski D.: Fizjoterapia w ortopedii, PZWL, Warszawa 2014.
- Brotzman S. B., Wilk K. E.: Rehabilitacja ortopedyczna. Tom 2. Wydanie I. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2008.
- Sobotta: Atlas anatomii człowieka. Ogólne pojęcia anatomiczne. Narządy ruchu. Wydanie IV. Edra Urban & Partner, Wrocław 2016.
- Maffulli N., Longo U.G., Kadakia A., Spiezia F.: Achilles tendinopathy. Foot Ankle Surg. 2020 Apr; 26(3): 240-249.
- McMahon P. J.: Medycyna Sportowa. Współczesne metody diagnostyki i leczenia. Wydanie I. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2009.
- Pavone V., Vescio A., Mobilia G., Dimartino S., Di Stefano G., Culmone A., et al.: Conservative Treatment of Chronic Achilles Tendinopathy: A Systematic Review. J. Funct. Morphol. Kinesiol. 2019 Jul 22; 4(3): 46.
- Silbernagel K.G., Hanlon S., Sprague A.: Current Clinical Concepts: Conservative Management of Achilles Tendinopathy. J. Athl. Train. 2020 May; 55(5): 438-447.
