Złamanie zmęczeniowe – jak wygląda leczenie i rehabilitacja?
Zastanawiałeś się kiedyś Drogi Czytelniku, czy kość może się „zmęczyć”? Tak jak każdej tkance w naszym organizmie, grożą jej przeciążenia, które prowadzą do przerwania ciągłości struktury kostnej. Najczęściej spotykamy się z uszkodzeniami tkanki kostnej w wyniku ostrego urazu np. upadku. Czym innym jednak jest tzw. złamanie zmęczeniowe, do którego dochodzi w wyniku długotrwałych przeciążeń. W dzisiejszym tekście dokładnie przyjrzymy się złamaniom zmęczeniowym śródstopia oraz piszczeli, zastanowimy się co prowadzi do ich powstania oraz przybliżymy to, w jaki sposób wygląda rehabilitacja po tego typu uszkodzeniu.
W JAKI SPOSÓB „MĘCZY SIĘ” KOŚĆ?
Mimo tego, że tkanka kostna należy do najbardziej wytrzymałych struktur w ciele, to jej możliwości przyjmowania obciążeń mają swoje granice. Złamania zmęczeniowe kości pojawiają się wtedy, gdy na zdrową, wydolną strukturę kostną nakłada się nieprawidłowe i powtarzalne obciążenia. W ich wyniku dochodzi do braku równowagi między procesami resorpcyjnymi i budulcowymi tkanki kostnej. W konsekwencji zaburzony jest mechanizm ciągłej przebudowy kości, a mikrouszkodzenia sumują się w danej lokalizacji. Uszkodzenia zmęczeniowe dotyczą najczęściej kończy dolnych. Warto zaznaczyć, że nie są one tym samym co złamania osteoporotyczne, które powstają przy oddziaływaniu normalnych sił na niewydolną kość (zaburzona mineralizacja i wytrzymałość tkanki).
Najbardziej charakterystycznymi objawami złamania zmęczeniowego jest ból pojawiający się podczas ruchu np. chodzenia lub uprawiania sportu oraz tkliwość w miejscu złamania. Początek patologii jest zwykle „podstępny”, a na badaniu radiologicznym nie widać żadnych zmian. Dopiero po 2-3 tygodniach gojenia wprawne oko zauważy na zdjęciu proces sklerotyzacji tkanki kostnej.
Czynniki ryzyka, które predysponują do pojawienia się złamań zmęczeniowych to przewlekłe przeciążenia tkanek, budowa anatomiczna, nagły wzrost intensywności treningu ruchowego, ekspozycja na siły hamujące w sportach wymagających nagłego „zwalniania” lub „zatrzymywania się”.
ZŁAMANIE ZMĘCZENIOWE ŚRÓDSTOPIA
Omawiane w dzisiejszym artykule uszkodzenie może dotyczyć stopy. Jest to część ciała o bardzo złożonej i skomplikowanej budowie, a uraz pojawia się m.in. w kościach śródstopia, kości piętowej, lub łódkowatej. W niniejszym tekście skupimy się na złamaniach zmęczeniowych śródstopia.
Najczęściej dotyczą one drugiej, trzeciej lub piątej kości śródstopia. Pojawiają się w wyniku aktywności fizycznej uprawianej w źle dopasowanym obuwiu lub przy jego nagłej zmianie, przy nietypowej budowie stopy lub nieprawidłowo prowadzonym treningu. Na uszkodzenia w tej lokalizacji szczególnie narażone są osoby, które doświadczały wcześniej licznych złamań, chorują na osteoporozę, osteopenię lub zaburzenia przemiany materii.
Charakterystycznymi objawami, które mogą wskazywać na złamanie zmęczeniowe śródstopia są (oprócz wymienionych we wprowadzeniu do artykułu) miejscowy obrzęk i tkliwość. Często można zauważyć modzele na podeszwie stopy, które wskazują na punkty, gdzie kumulują się przeciążenia.
ZŁAMANIE ZMĘCZENIOWE PISZCZELI
Złamania zmęczeniowe piszczeli dotyczą najczęściej tancerzy, biegaczy, żołnierzy i… kobiet. O możliwości ich wystąpienia świadczy powysiłkowy ból na środkowej i dalszej części piszczeli, rzadziej po przyśrodkowej stronie goleni.
Należy je różnicować z często występującym u lekkoatletów tzw. „shin splints”, czyli przewlekłym zespołem bólowym goleniu, który także jest patologią na tle przeciążeniowym.
ZŁAMANIE ZMĘCZENIOWE – CZY MOŻNA CHODZIĆ?
Leczeniem z wyboru omawianych dziś uszkodzeń jest postępowanie zachowawcze. Zabieg operacyjny rozważa się dopiero przy sporcie wyczynowym lub wystąpieniu powikłań takich jak: brak zrostu, staw rzekomy, opóźnione gojenie się. Wtedy lekarz może zdecydować o konieczności zastosowania stabilizacji wewnętrznej (dość często przy urazach piątej kości śródstopia, które dosyć trudno się goi).
Najważniejszym zaleceniem, które ma zapewnić prawidłowe gojenie jest unikanie czynności, które doprowadziły do uszkodzenia – przez zalecony podczas wizyty lekarskiej czas (6 tygodni do 3 miesięcy). Należy bezwzględnie przestrzegać przerwy w treningach i odciążać kończynę. Na pytanie, czy przy złamaniu zmęczeniowym można chodzić, odpowiedź jest stanowczo twierdząca. Może się jednak zdarzyć, że będą potrzebne kule łokciowe lub specjalne zaopatrzenie ortopedyczne. Specjalista ortopedii określa czas przerwy w aktywności fizycznej indywidualnie dla każdego pacjenta. Wraz z postępem gojenia się złamania zmęczeniowego kości możliwy jest stopniowy powrót do treningów – najlepiej pod okiem doświadczonego fizjoterapeuty. Zalecenie odpoczynku jest uzupełniane stosowaniem leków przeciwbólowych. Warto jednak pamiętać, że niekontrolowane przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych może upośledzać procesy gojenia się tkanek.
Warto, jak najwcześniej skorzystać z leczenia fizjoterapeutycznego, aby zapobiec zanikom mięśni (np. wykorzystując elektrostymulację) i utracie kondycji. Sportowcy powinni mieć zapewniony indywidualnie programowany trening bez elementów obciążających gojące się tkanki. Zrost kostny może być wspomagany zabiegami fizykoterapeutycznymi. Po powrocie do sportu istotnym jest wprowadzenie działań profilaktycznych, które nie pozwolą na nawrót dolegliwości. Należy dążyć do wyeliminowania wszelkich wzorców ruchowych, które doprowadziły do przeciążeń tkanki kostnej. Nie wolno zapominać o zachowaniu równowagi między okresami treningowymi, a czasem na regenerację.
Jeżeli do złamania zmęczeniowego doszło w wyniku nadwagi lub otyłości, wtedy rehabilitacja powinna zostać ukierunkowana na redukcję masy ciała oraz zachowanie kondycji fizycznej.
Mogłoby się wydawać, że na temat złamań zmęczeniowych piszczeli lub śródstopia padło dziś znacznie mniej słów niż w przypadku chociażby skomplikowanych uszkodzeń więzadłowych stawu kolanowego w poprzednich wpisach. Patrząc jednak z punktu widzenia autorów niniejszych rozważań – poruszone zostały wszystkie kwestie, których świadomość powinien posiadać czytelnik zmagający się z omawianym urazem. Trzy złote „słowa-klucze”, które zapewnią powrót do sprawności to: ODPOCZYNEK, ODCIĄŻENIE oraz MODYFIKACJA TRENINGU. Niezastąpioną może okazać się pomoc i wsparcie fizjoterapeuty, na co dzień zajmującego się sportowcami, który dopasuje program usprawniania tak, aby nie „przeszkadzać” tkance kostnej w gojeniu się.
Drogi Czytelniku, jeżeli w ostatnim czasie usłyszałeś diagnozę lekarską stwierdzającą, że doświadczyłeś urazu kości na tle przeciążeniowym, to mamy nadzieję, że uspokoiliśmy Cię co do tego, czy przy złamaniu zmęczeniowym można chodzić (jest to niezwykle częsta obawa wśród naszych pacjentów). Jeśli sumiennie będziesz przestrzegał zaleceń lekarza ortopedy oraz fizjoterapeuty to z pewnością powrót do pełnej sprawności i ulubionych aktywności w odpowiednim czasie nie będzie stanowił zagrożenia dla Twoich tkanek. Pamiętaj, że konieczność modyfikacji planu treningowego to nie jest tragedia. Świat treningu sportowego jest pełen różnorodności i nieskończonych możliwości. Warto, abyś był otwarty na eksperymenty z nowymi doświadczeniami i wzorcami ruchowymi, które będziesz musiał wdrożyć, aby uniknąć ponownych uszkodzeń przeciążeniowych. Życzymy Ci, aby powrót do sportu i dalsza droga treningowa były dla Ciebie okazją do nieustannego rozwoju i sukcesów.
Źródła:
- McMahon P. J.: Medycyna Sportowa. Współczesne metody diagnostyki i leczenia. Wydanie I. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2009.
- Hoenig T., Ackerman K.E., Beck B.R., Bouxsein M.L., Burr D.B., Hollander K., et al.: Bone stress injuries. Nat Rev Dis Primers. 2022 Apr 28;8(1):26.
- Patel D.S., Roth M., Kapil N.: Stress fractures: diagnosis, treatment, and prevention. Am Fam Physician. 2011 Jan 1;83(1):39-46.
- Saunier J., Chapurlat R.: Stress fracture in athletes. Joint Bone Spine. 2018 May;85(3):307-310.
