Zaburzenia równowagi – diagnoza, przyczyny i leczenie
Problemy z równowagą najczęściej dotyczą osób starszych, przyczyniając się do wzrostu ryzyka upadków, które zwykle niosą ze sobą poważne konsekwencje, począwszy od złamań, a skończywszy na całkowitym unieruchomieniu w łóżku. Inną grupą, która zmaga się na co dzień z zaburzeniami równowagi są pacjenci neurologiczni w każdym wieku. Dlaczego oni? Wynika to stąd, że układ nerwowy jest odpowiedzialny za większość mechanizmów utrzymania stabilności ciała, więc każda jego dysfunkcja może prowadzić do trudności z kontrolą postawy.
Czym właściwie jest równowaga? Określana inaczej stabilnością, oznacza kontrolowanie środka ciężkości ciała zarówno w warunkach spoczynku (kiedy siedzimy lub stoimy), jak i w ruchu, np. podczas chodu. Pozwala nam to na utrzymanie konkretnej pozycji, koniecznej dla wykonania danej czynności. Towarzyszy nam ona przez całe życie, zapewniając bezpieczne poruszanie się.
ZABURZENIA RÓWNOWAGI – PRZYCZYNY
Problemy z równowagą zwykle kojarzą nam się z tzw. zaburzeniami błędnika, czyli elementu ucha wewnętrznego. Warto jednak wiedzieć, że za jej utrzymanie odpowiada kilka, niezwykle złożonych procesów fizjologicznych oraz struktur neuroanatomicznych takich jak m. in. móżdżek, jądra przedsionkowe w pniu mózgu, drogi nerwowe biegnące w sznurach tylnych rdzenia kręgowego, nerwy czaszkowe, wspomniane wyżej elementy ucha wewnętrznego, a nawet układ sterujący gałkami ocznymi. Właśnie dlatego problemy z balansem mogą mieć różnorodne podłoża. Ich strukturalne pochodzenie obejmuje uszkodzenie wyżej wymienionych elementów anatomicznych.
Zaburzeń równowagi możemy się spodziewać przy jednostkach chorobowych takich jak: udar mózgu, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane. Mogą być one związane również z ogólnym osłabieniem, długim czasem unieruchomienia w łóżku lub przewlekłym przyjmowaniem leków. Pojawiają się u pacjentów po zabiegach ortopedycznych (np. po endoprotezoplastyce). Przyczyny zaburzeń równowagi obejmują także migrenę, nadciśnienie tętnicze, choroby sercowo-naczyniowe, depresję oraz zespoły lękowe.
ZABURZENIA RÓWOWAGI – OBJAWY I DIAGNOSTYKA
Zwróćmy uwagę na to, że zaburzenia równowagi są objawem samym w sobie i to ich występowanie zwykle informuje nas o innych patologicznych procesach dziejących się w organizmie. Pojawiają się trudności z utrzymaniem pozycji siedzącej lub stojącej oraz skłonności do upadków. Często niezbędna jest pomoc drugiej osoby przy poruszaniu się. Ponadto problemom z równowagą często towarzyszą zawroty głowy lub oczopląs.
Diagnostyka obejmuje kompleksowe badanie neurologiczne (w tym badania obrazowe i laboratoryjne) w celu ustalenia przyczyn i zastosowania odpowiednio celowanego leczenia i metod rehabilitacyjnych. Podczas pierwszego badania lekarz ustala charakter zawrotów głowy i okoliczności pojawiania się objawów. Przydatnymi są informacje na temat epizodów utraty przytomności, towarzyszących chorób i symptomów oraz obecności zaburzeń słuchu.
W różnicowaniu poszczególnych przyczyn zaburzeń równowagi korzysta się z kilku testów i prób przeprowadzanych przez lekarza lub fizjoterapeutę. Zanim dowiesz się jakie badania na błędnik, to zwróć uwagę na to, że dysfunkcje tej struktury to tylko „kropla w morzu” możliwych czynników powodujących problemy z utrzymaniem stabilności ciała, a poniższe testy mogą być wykorzystywane w przypadkach o różnorodnej etiologii.
Jedną z najbardziej powszechnych prób do oceny zaburzeń równowagi to test Romberga, który polega na utrzymaniu pozycji stojącej ze złączonymi stopami przy otwartych i zamkniętych oczach. Pozwala rozróżnić przyczyny, które są na podłożu uszkodzenia móżdżku lub rdzenia kręgowego. Innym przykładem testu jest próba chodu Babińskiego-Weila, podczas którego badany jest proszony o wykonywanie dwóch kroków w przód i w tył z zamkniętymi oczami. Narzędziem przydatnym w diagnostyce zaburzeń błędnika jest próba kroków Unterberga polegająca na maszerowaniu w miejscu z wysokim unoszeniem kolan. Wyraźna zmiana kierunku może wskazywać na błędnikową przyczynę problemów z równowagą.
Typowymi narzędziami stosowanymi przez fizjoterapeutów dla oceny funkcjonalnej pacjentów – szczególnie tych starszych – są testy Up&Go oraz Skala Równowagi Berga, które pozwalają ocenić ryzyko upadków i na tej podstawie zaplanować skuteczny program profilaktyczny oraz dobrać odpowiednie zaopatrzenie ortopedyczne np. kule.
JAK LECZYĆ ZABURZENIA RÓWNOWAGI?
Trening równowagi powinien być dopasowany do danego procesu chorobowego, który jest główną przyczyną zaburzeń. Fizjoterapeuci używają różnych metod w zależności od tego, z czym zmagają się ich pacjenci. Inaczej pracuje się z zespołami parkinsonowskimi, a inaczej w rehabilitacji poudarowej. Specyfika postępowania z osobami doświadczającymi zaburzeń neurologicznych polega na zastosowaniu ćwiczeń, które są jak najbardziej funkcjonalne oraz mają odzwierciedlenie w codziennych czynnościach. Jest to zadanie ukierunkowane na konkretny cel – każdy ruch musi mieć sens.
Podstawą treningu jest oczywiście BEZPIECZEŃSTWO. Dlatego najważniejszą jego zasadą jest asekuracja. Pacjenci muszą czuć się komfortowo pokonując wyzwania stawiane przez rehabilitantów.
Większość metod poprawiających równowagę, a tym samym programów zapobiegania upadkom opiera się na ćwiczeniach, które charakteryzują się stopniowym zmniejszaniem płaszczyzny podparcia, wykorzystaniem przeszkód lub zmianą charakteru podłoża. Nasi pacjenci są przygotowywani do poruszania się w zmiennych warunkach środowiska. W tym celu wykorzystuje się różnorodne przybory takie jak: piłki, dyski sensomotoryczne, bieżnie, materace, tory przeszkód lub schody. Dużym zainteresowaniem cieszą się platformy dynamiczne połączone z programem komputerowym. Dzięki nim rehabilitacja jest połączona z dobrą zabawą, a pacjent od razu otrzymuje informację zwrotną dotyczącą poprawności wykonania zadania. Ćwiczenia równoważne charakteryzują się także stopniowym wzrostem poziomu trudności. Mogą być urozmaicane poprzez kontrolowane wytrącanie z równowagi przez terapeutę lub „rozpraszanie” w metodzie podwójnych zadań, polegającej np. na jednoczesnym pokonywaniu przeszkody i liczeniu wspak.
Zaburzenia równowagi dotykają osoby w każdym wieku, ale szczególnie często występują u osób starszych. Nie należy ich lekceważyć, ponieważ mogą prowadzić do poważnych urazów i znacząco obniżyć jakość życia. Jeśli zauważasz u siebie lub bliskich takie objawy to warto skorzystać z profesjonalnej pomocy. Nasi wykwalifikowani fizjoterapeuci są gotowi, aby pomóc w odzyskaniu pewności siebie i poprawić komfort poruszania się. Dzięki indywidualnie dobranym ćwiczeniom i technikom terapeutycznym, mogą oni skutecznie wspierać leczenie zaburzeń równowagi.
Źródła:
- Gaspar A.G.M., Lapão L.V.: eHealth for Addressing Balance Disorders in the Elderly: Systematic Review. J Med Internet Res. 2021 Apr 28;23(4):e22215.
- McCrum C., Bhatt T.S., Gerards M.H.G., Karamanidis K., Rogers M.W., Lord S.R., et al.: Perturbation-based balance training: Principles, mechanisms and implementation in clinical practice. Front Sports Act Living. 2022 Oct 6;4:1015394.
- Olczak A.: Równowaga ciała człowieka. Red. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016.
