Rehabilitacja po rekonstrukcji więzadła krzyżowego ACL
Uszkodzenia więzadłowe są jednymi z najczęstszych urazów, do których dochodzi podczas uprawiania aktywności rekreacyjnych i sportowych. Dość powszechnym uszkodzeniem jest zerwanie tzw. ACL, czyli więzadła krzyżowego przedniego (ang. anterior cruciate ligament). Wiele osób, które doświadczyło tego urazu zastanawia się na tym, jakich form ruchu powinno się unikać, co wolno im robić, jak wygląda rekonwalescencja po zabiegu artroskopii, kiedy można chodzić po rekonstrukcji ACL i dla wielu najważniejsze – kiedy nastąpi powrót do sportu. Na część z nich postaramy się dziś odpowiedzieć. Nie stanowi to jednak głównego celu niniejszego wpisu. Chcielibyśmy, abyś nie tylko zyskał informacje i porady jak radzić sobie z uszkodzeniem więzadłowym, ale zrozumiał skąd one wynikają. Chcemy, przedstawić Ci, Drogi Czytelniku jedną z najbardziej fascynujących struktur naszego organizmu, której zawdzięczamy wiele funkcji i możliwość bezpiecznego przemieszczania się z miejsca na miejsce. Czytając ten tekst, postaraj się dokładnie wyobrazić specyficzne położenie i budowę ACL, a dzięki temu łatwiej będzie Ci zrozumieć pewne uwarunkowania kierujące złożonym procesem powrotu do sprawności.
CO WARTO WIEDZIEĆ O WIĘZADLE KRZYŻOWYM PRZEDNIM?
Zacznijmy od podstaw, czyli lokalizacji naszego bohatera. Jest to więzadło wewnątrzstawowe stawu kolanowego, które rozpoczyna się na przyśrodkowej powierzchni kłykcia bocznego kości udowej, a kończy w polu międzykłykciowym przednim na kości piszczelowej. Brzmi nieco skomplikowanie, prawda? Mówiąc prościej, struktura ta łączy kość udową i piszczelową, biegnąc charakterystycznie po skosie w dół i do przodu – zupełnie w takim kierunku jak ułożona jest Twoja ręka włożona do kieszeni. Dlaczego ta wiedza jest istotna? Przebieg włókien więzadła warunkuje jego funkcje, o czym powiemy za chwileczkę. ACL dosłownie krzyżuje się „po drodze” z inną podobną strukturą – PCL, czyli więzadłem krzyżowym tylnym.
W jaki sposób ACL umożliwia nam bezpieczne i efektywne poruszanie się i chód? Przede wszystkim zapewnia stabilizację stawu kolanowego, dzięki czemu kolano nie „ucieka” nam w różnych niepożądanych przez nas kierunkach. Warto wiedzieć, że włókna ACL i PCL są tak ułożone, że bez względu na ustawienie stawu, poszczególne pęczki (grupy włókien) zawsze pozostają w napięciu, co zapewnia jeszcze skuteczniejszą kontrolę kolana. ACL ogranicza także nadmierny ruch kości piszczelowej względem udowej. Ponadto posiada wiele proprioreceptorów (wyspecjalizowane komórki tzw. czucia głębokiego, które przekazują informacje do mózgu o aktualnym położeniu stawu), dzięki czemu organizm jest w stanie odpowiednio regulować napięcie mięśni kończyny dolnej w zależności od sytuacji, w której się znajdujemy. Możemy to traktować jako pewną formę mechanizmu obronnego – prawidłowa koordynacja pracy przeciwnie działających grup mięśniowych pozwala na szybką i skuteczną reakcję na nagle pojawiające się zagrożenia dla tkanek stawowych.
Charakterystyczna lokalizacja i kształt ACL warunkuje mechanizmy, w których dochodzi do jego uszkodzenia. Do zerwania najczęściej dochodzi przy nadmiernych siłach rotujących staw np. podczas jazdy na nartach oraz przy nagłym przeproście w stawie (uderzenie w kość piszczelową podczas meczu piłki nożnej). Warto wspomnieć, że urazy te zwykle dotyczą ludzi aktywnych, chętnie uprawiających sporty kontaktowe lub dyscypliny wymagające nagłych zwrotów kierunku. Zwróćmy uwagę na to, że nie zawsze dochodzi do pełnego zerwania więzadła. Zdarza się, że mamy do czynienia tylko z jego naciągnięciem lub częściowym naderwaniem.
Objawy, których można się spodziewać przy epizodzie zerwania ACL to obrzęk, ból, słyszalny „trzask”, uczucie „uciekającego kolana” oraz brak stabilności stawu.
Przebieg rehabilitacji po zerwanym ACL jest uzależniony od wielu czynników takich jak rodzaj i rozległość urazu, uszkodzenia innych struktur stawowych oraz poziom aktywności fizycznej. Nasze dalsze rozważania poświęcimy szeroko pojętej tematyce więzadła ACL: rehabilitacji, formom leczenia oraz możliwościom powrotu do sportu.
ZERWANE WIĘZADŁO KRZYŻOWE – ILE TRWA LECZENIE?
Odpowiedź na pytanie ile trwa leczenie zerwanego więzadła krzyżowego nie jest jednoznaczna i zależy od rodzaju podjętego leczenia, a także możliwości regeneracyjnych organizmu. Jeśli mimo całkowitego przerwania ACL, stabilność stawu jest zachowana dzięki dobrej kontroli mięśniowej, a pełny zakres ruchu kolana jest bezbolesny to lekarz może zadecydować o zastosowaniu leczenia zachowawczego.
Często zdarza się jednak, że niezbędne jest wykonanie artroskopowej naprawy ACL. W tym celu operatorzy wykorzystują przeszczepy z więzadła rzepki lub ścięgna mięśni półścięgnistego i smukłego, allografty (przeszczepy od zmarłego dawcy) oraz sztuczne więzadła. Podejmowane są także próby odtworzenia ciągłości, czyli zszycia zerwanych włókien z użyciem specjalnej opaski.
Rehabilitacja ACL – szczególnie po jego rekonstrukcji, jest procesem długotrwałym, który prowadzi do odzyskania funkcji stawu i stopniowego powrotu do zajęć sportowych około 6-9 miesiąca od zabiegu (jeżeli gojenie i przebudowa tkanki przebiegły planowo i nie zostały niczym zakłócone).
ACL – REHABILITACJA W LECZENIU ZACHOWAWCZYM
Celem rehabilitacji urazów więzadłowych kolana jest odzyskanie bezbolesnego, pełnego zakresu ruchu stawu oraz prawidłowej siły mięśniowej zapewniającej skuteczną stabilizację. W pierwszym okresie leczenia priorytetem jest likwidacja obrzęku, działanie przeciwbólowe oraz stopniowe odzyskiwanie zakresu ruchomości. W tym celu wykorzystuje się zabiegi z zakresu fizykoterapii i kinezyterapii. Następnie wprowadza się ćwiczenia wzmacniające oraz ćwiczenia czucia głębokiego i propriocepcji. Wskazany jest trening zapobiegający zanikowi mięśnia czworogłowego z uwzględnieniem jego elektrostymulacji jeżeli zajdzie taka potrzeba.
Jeżeli lekarz zaplanuje naprawę więzadła podczas artroskopii, to omówione powyżej leczenie staje się kilkutygodniowym przygotowaniem układu mięśniowo-szkieletowego do zabiegu.
REHABILITACJA PO REKONSTRUKCJI ACL
Właściwie przeprowadzona edukacja, nauka chodu o kulach i trening wzmacniający przed zabiegiem są kluczem do sukcesu w rehabilitacji po rekonstrukcji ACL. Postępowanie po artroskopii wymaga znacznie większej ostrożności niż w przypadku leczenia zachowawczego, ze względu na biomechaniczne właściwości przebudowującego się więzadła i priorytetu jakim jest jego ochrona. Lekarz, który operował wyznacza bezpieczne granice obciążania kończyny. Stopniowo odzyskiwany jest zakres ruchu i siła mięśniowa. Od pierwszych dni zwraca się uwagę na zachowanie funkcji mięśnia czworogłowego, który nieużywany – dosyć szybko zanika. Odbywa się to w równowadze z ćwiczeniami wzmacniającymi mięśnie grupy kulszowo-goleniowej, aby nie doprowadzić do zaburzenia współpracy między zginaczami i prostownikami stawu kolanowego.
Po leczeniu artroskopowym należy mieć na uwadze tworzące się blizny, które można porównać do „szpilek” wbitych w tkanki powięziowe, które pozostawione same sobie mogą prowadzić do problematycznych zrostów i zwłóknień. Aby tego uniknąć wskazana jest odpowiednia mobilizacja okolicznych tkanek (we wczesnych fazach gojenia się) oraz samych blizn (po całkowitym zagojeniu i zdjęciu szwów).
Program rehabilitacji po rekonstrukcji ACL jest bogaty w różnorodne ćwiczenia propriocepcji, które wraz z zaawansowaniem treningu stają się coraz bardziej dynamiczne i przypominające dyscypliny sportowe. Ważną składową fizjoterapii stanowi reedukacja chodu, która jest skupiona na eliminacji wszelkich niewłaściwych przyzwyczajeń i nawyków. Dąży się do tego, aby chód był jak najbardziej fizjologicznym. a tym samym ergonomicznym.
Szczególnym czasem podczas rehabilitacji po rekonstrukcji ACL jest okres między 6, a 12 tygodniem leczenia. Wtedy więzadło przebudowuje się najintensywniej, a tym samym staje się słabe i podatne na rozciąganie – czego chcemy uniknąć, gdyż zbyt rozciągnięta struktura więzadłowa nie zapewni optymalnej stabilizacji stawu.
Drogi Czytelniku, pewnie wystawiliśmy już Twoją cierpliwość na próbę, ale już śpieszymy z odpowiedzią na jedno z najbardziej nurtujących pytań. Kiedy można chodzić po rekonstrukcji ACL? Od razu 🙂 Musisz się tylko dostosować do zaleceń lekarza w kwestii bezpiecznego obciążania kończyny oraz korzystania z ortezy i kul. Wtedy Twoje poruszanie będzie bezpieczne i nie wpłynie na regenerację więzadła krzyżowego.
Kwestia powrotu do sportu jest znacznie bardziej kłopotliwa, ponieważ wymaga stabilnego stawu kolanowego. Eksperci twierdzą, że jest to możliwe około 6-9 miesiąca rehabilitacji po rekonstrukcji ACL. Jest to jednak sprawa dość indywidualna. Warto wiedzieć, że aby bezpiecznie wrócić do dyscyplin sportowych to niezbędne są: pełny, bezbolesny zakres ruchu w stawie, prawidłowa stabilność stawu, możliwość wykonywania złożonych i dynamicznych zadań ruchowych bez bólu oraz sprawność kończyny na poziomie zbliżonym do drugiej strony.
Podsumowując, urazy więzadłowe są dość powszechnym problemem, który na szczęście jest możliwy do pokonania 🙂 Obecna medycyna zna różnorodne sposoby na to, jak przywrócić satysfakcjonującą funkcję układu ruchu po wszelkich uszkodzeniach. Leczenie oraz rehabilitacja muszą być poprzedzone sumiennie przeprowadzoną diagnostyką i oceną funkcjonalną. Tylko takie podejście oraz współpraca między pacjentem, a zespołem interdyscyplinarnym (lekarze, fizjoterapeuci, ortotycy, radiolodzy i wiele innych profesji medycznych) oparta na wzajemnym zaufaniu prowadzą do skutecznej rehabilitacji po rekonstrukcji ACL.
Źródła:
- Białoszewski D.: Fizjoterapia w ortopedii, PZWL, Warszawa 2014.
- Brotzman S. B., Wilk K. E.: Rehabilitacja ortopedyczna. Tom 2. Wydanie I. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2008.J.
- Sobotta: Atlas anatomii człowieka. Ogólne pojęcia anatomiczne. Narządy ruchu. Wydanie IV. Edra Urban & Partner, Wrocław 2016.
- Maxey L., Magnusson J.: Pooperacyjna rehabilitacja pacjentów ortopedycznych, DB
Publishing, 2018.
