Fizjoterapia po urazach szyi (Whiplash)
W ostatnim czasie na naszym blogu pojawiło się sporo treści dotyczących bólu głowy. Wciąż jednak nie poruszyliśmy jeszcze tematu urazów kręgosłupa, które wielokrotnie skutkują nasilonymi dolegliwościami bólowymi głowy. Czy wiedziałeś, że wypadki drogowe są najczęstszą na świecie przyczyną uszkodzeń w obrębie struktur budujących kręgosłup? W Polsce natomiast na pierwszym miejscu znajdują się upadki z wysokości, a incydenty komunikacyjne na drugim (jest nimi spowodowane około 35% obrażeń).
W jaki sposób przebieg wypadku samochodowego lub niegroźnej stłuczki wiąże się tematyką fizjoterapii? Istnieją urazy kręgosłupa szyjnego, przy których ocenie dokładna analiza tego, co wydarzyło się z pojazdem na drodze, może mieć kluczowe znaczenie. Jednym z nich jest tzw. „whiplash”, o którym chcielibyśmy powiedzieć (a właściwie napisać) kilka słów.
Uraz whiplash – co oznacza?
Do urazów szyi dochodzi zarówno w sytuacji, kiedy samochód uderza w przeszkodę, a głowa ulega silnemu zgięciu względem unieruchomionego pasami bezpieczeństwa tułowia, a także w momentach, gdy ktoś uderza w tył samochodu. W najcięższych przypadkach może dojść nawet do uszkodzenia rdzenia kręgowego.
Określenie „whiplash” tłumaczymy jako „uraz smagnięcia biczem” (niektórzy potocznie nazywają go również „urazem biczowym”), co wynika z bardzo charakterystycznego mechanizmu, w którym powstaje omawiane uszkodzenie odcinka szyjnego kręgosłupa. Najczęściej jest on konsekwencją wypadków komunikacyjnych, szczególnie w przypadku uderzenia w tył samochodu. Może być także skutkiem skoku na główkę do płytkiej wody lub urazów sportowych. Polega on na dynamicznym, nadmiernym zgięciu szyi, a później jej przeproście w wyniku nagłych zmian przyspieszenia.
Objawy urazu smagnięcia biczem
Objawy urazu typu whiplash są niespecyficzne i pojawiają się w różnym czasie po wypadku. Ich występowanie zależy od wielu czynników, jak na przykład: prędkość i wyposażenie samochodu lub dotychczasowy stan kręgosłupa. Najczęściej występującymi symptomami są: dolegliwości bólowe szyi i pleców, które mogą, ale nie muszą promieniować do ramion, odczucie sztywności i ograniczona ruchomość stawów w okolicy karku, a także zawroty i ból głowy. Mogą pojawić się także zaburzenia stawów skroniowo-żuchwowych. Zdarza się, że pojawią się dodatkowo takie objawy jak: nasilone uczucie zmęczenia, dysfunkcje związane z narządem wzroku, np. światłowstręt, szumy i dzwonienie w uszach oraz problemy ze snem. W skrajnych przypadkach może dojść do problemów na tle emocjonalnym łącznie z występowaniem zespołu stresu pourazowego.
Uraz smagnięcia biczem może mieć konsekwencje obejmujące naderwanie więzadeł i torebek stawowych stabilizujących struktury kręgosłupa, dlatego warto po incydencie komunikacyjnym zgłosić się do lekarza, w celu wykluczenia z pomocą diagnostyki obrazowej poważnych uszkodzeń w obrębie układu mięśniowo-szkieletowego. W większości przypadków nie dochodzi do uszkodzeń tkanki kostnej.
Do oceny urazów kręgosłupa szyjnego wykorzystuje się opartą na objawach przedmiotowych klasyfikację QTF (z ang. Quebeck Task Force) – ułatwia ona komunikację między poszczególnymi członkami personelu medycznego zaangażowanymi w planowanie ścieżki rekonwalescencji.
Uraz szyi typu Whiplash – Jak wygląda fizjoterapia?
Większość pacjentów wraca do zdrowia już po kilku tygodniach lub miesiącach, a tkanki goją się samoistnie w swoim fizjologicznym tempie. Rehabilitacja ma na celu ewentualne wspomaganie procesów regeneracyjnych organizmu – szczególnie jeżeli uraz whiplash nie spowodował poważnych obrażeń skutkujących niestabilnością odcinka szyjnego kręgosłupa. O tym jak powinno wyglądać leczenie decyduje lekarz na podstawie objawów i wyników badań obrazowych. Możliwe, że dodatkowo zaleci on stosowanie kołnierza przez okres około 2 tygodni – jest to jednak kwestia wysoce indywidualna i uzależniona od ciężkości urazu szyi. Zbyt długie unieruchomienie szyi może mieć negatywne konsekwencje (na przykład osłabienie mięśni kontrolujących stabilne ustawienie głowy), dlatego decyzja o jego wykorzystaniu wymaga odpowiedzialnego i przemyślanego podejścia oraz wieloaspektowej oceny stanu pacjenta, który doświadczył urazu whiplash. Jeżeli lekarz zdecyduje się na zlecenie kołnierza, to po zagojeniu uszkodzonych tkanek rehabilitacja będzie miała na celu odzyskanie funkcjonalnego zakresu ruchu, przywrócenie kontroli motorycznej głowy, a także zadbanie o stabilność całej okolicy. Integralną częścią postępowania fizjoterapeutycznego w przypadku urazu biczowego jest zachęcanie do zwykłej, codziennej aktywności i regularnego wykonywania ćwiczeń zaproponowanych przez rehabilitanta. Jeżeli zaistnieje potrzeba usprawnienia procesów regeneracyjnych organizmu, to niewykluczone, że fizjoterapeuta skorzysta z zabiegów fizykalnych.
Jeżeli w konsekwencji wypadku samochodowego i następującego w jego wyniku urazu smagnięcia biczem rozwiną się zaburzenia emocjonalne, problemy ze snem lub zespół stresu pourazowego niezbędna może okazać się pomoc psychoterapeuty, który wdroży odpowiednią terapię.
Jak widzisz, prawidłowe postępowanie po zaistnieniu urazu whiplash wymaga współpracy wielu członków medycznego zespołu interdyscyplinarnego. W celu dokonania trafnej oceny stanu pacjenta oraz rozległości uszkodzonych tkanek niezbędne są umiejętności zarówno lekarzy i elektroradiologów, jak i fizjoterapeutów i psychoterapeutów.
Zauważmy, że uraz whiplash może mieć różne konsekwencje dla naszego codziennego funkcjonowania. Począwszy od delikatnych mikrouszkodzeń i objawów, które ustępują w niemal błyskawicznym tempie, a skończywszy na poważnych obrażeniach struktur kręgosłupa szyjnego oraz przewlekłych dysfunkcjach funkcjonalnych utrzymujących się przez wiele lat.
Podstawowym działaniem z naszej strony, które skutecznie łagodzi następstwa urazu smagnięcia biczem, jest staranne ustawienie zagłówków przed przejazdem samochodem. Ich wysokość ma ogromne znaczenie w przypadku jakiegokolwiek incydentu komunikacyjnego. Uważa się, że optymalnie jest kiedy potylica dotyka środka zagłówka.
Na zakończenie, chcielibyśmy życzyć Ci Drogi Czytelniku samych bezpiecznych i bezkolizyjnych podróży 🙂
Źródła:
- Białoszewski D.: Fizjoterapia w ortopedii, PZWL, Warszawa 2022.
- Sterling M.: Physiotherapy management of whiplash-associated disorders (WAD). J Physiother. 2014 Mar; 60(1):5-12.
- Tanaka N., Atesok K., Nakanishi K., Kamei N., Nakamae T., Kotaka S., Adachi N.: Pathology and Treatment of Traumatic Cervical Spine Syndrome: Whiplash Injury. Adv Orthop. 2018 Feb 28; 2018:4765050.
