Dehydratacja krążków międzykręgowych – czym jest?
Kontynuując nasze rozważania na temat fizjologii i patologii kręgosłupa, w dzisiejszym wpisie chcemy omówić dehydratację krążków międzykręgowych. Opowiemy Wam o procesie, który dotyczy praktycznie każdego z nas, postaramy się rozwiać mity z nim związane i spróbujemy odnaleźć punkt, w którym naturalne procesy zaczynają mieć charakter patologiczny.
Zanim odpowiemy na pytanie co to jest dehydratacja (w kontekście zdrowego kręgosłupa), musimy krótko zapoznać się z budową i niesamowitymi właściwościami krążka międzykręgowego.
CZYM JEST DEHYDRATACJA KRĄŻKÓW MIĘDZYKRĘGOWYCH?
Trzony kręgów w kręgosłupie są połączone za pomocą krążków międzykręgowych. Ich głównym zadaniem jest przenoszenie obciążeń płynących z masy ciała i pracy mięśni na struktury kostne oraz zapewnienie optymalnej ruchomości i elastyczności tułowia w różnych kierunkach. Krążek zbudowany jest z galaretowatego jądra miażdżystego bogatego w proteoglikany, otoczonego tzw. pierścieniem włóknistym w postaci blaszek. Potocznie strukturę tę niektórzy nazywają dyskiem, chociaż wcale nim jest i nawet go nie przypomina. Mało tego – krążek jest ściśle zrośnięty z trzonami kręgów poprzez płytki końcowe, więc nie jest w stanie „wypaść”. To co nazywamy zwykle „wypadaniem dysku”, w rzeczywistości jest przepukliną, czyli częścią jądra miażdżystego wydostającą się na zewnątrz przez przerwane blaszki pierścienia włóknistego.
Krążek międzykręgowy jest odżywiany głównie na drodze dyfuzji, czyli przepuszczania potrzebnych składników przez płytki końcowe. Naczynia krwionośne odgrywają w tym procesie minimalną i prawie niezauważalną rolę, ponieważ jest ich bardzo niewiele. Skoro nie jest wyposażony w optymalną ilość tętnic doprowadzających substancje odżywcze, to w jaki sposób sobie radzi? Istnieje mechanizm, który sprawia, że w czasie dużych obciążeń, krążek uwalnia na zewnątrz płyn, wodę i produkty przemiany materii (dochodzi do odwodnienia – dehydratacji w fizjologicznym i pozytywnym tego słowa znaczeniu). Natomiast w czasie zmniejszonej siły nacisku krążek absorbuje, czyli wchłania wodę i potrzebne składniki odżywcze. Procesy te umożliwiają skuteczną wymianę produktów metabolicznych.
Prawdopodobnie do tej pory słyszałeś o zmianach dehydratacyjnych tylko w negatywnym kontekście. Niektórzy nawet używają tych określeń zamiennie ze słowem degeneracja. Niestety – wraz z wiekiem i innymi czynnikami, o których za chwilę powiemy więcej, opisany powyżej mechanizm staje się coraz mniej wydolny, krążki tracą wodę i cenne proteoglikany (które nie uciekają na zewnątrz w trakcie dobowych, fizjologicznych zmian nawodnienia), co może (NIE MUSI) prowadzić do pojawienia się przykrych objawów. Dehydratacja przyczynia się do „włóknienia dysku” i rozpoczyna cały łańcuch zmian powszechnie uważanych za patologię. Warto zwrócić uwagę, że tak naprawdę bardzo trudno jest rozróżnić zmiany degeneracyjne krążków pojawiające się w wyniku fizjologicznego starzenia się organizmu od tych powstających na skutek zmian zwyrodnieniowych. W jednym i drugim przypadku procesy biochemiczne i mechaniczne oraz konsekwencje są podobne. Na zdjęciu rezonansu magnetycznego widoczny „czarny dysk” może być zarówno efektem zwyrodnienia, jak i utraty wody związanej ze starzeniem się.
Utrata proteoglikanu powoduje zmniejszenie zdolności do utrzymania optymalnego nawodnienia krążka w czasie obciążania. W związku z tym ma on tendencję do wybrzuszania się, a siły i naprężenia na niego działające zaczynają oddziaływać w innych kierunkach. W konsekwencji dochodzi do uszkodzeń blaszek pierścienia włóknistego i stopniowego przerwania i wydostania się galaretowatego jądra na zewnątrz. Ponadto pozostałe struktury budujące kręgosłup stają się podatne na urazy i zmiany zwyrodnieniowe. Organizm uruchamia procesy adaptacyjne i tworzy tzw. osteofity, czyli wyrośla kostne na brzegach trzonów kręgów, które mają ustabilizować niestabilne w wyniku zmian degeneracyjnych segmenty kręgosłupa.
Ciekawostką jest, że za degenerację krążka nie jest odpowiedzialna tylko jego dehydratacja. Zauważono, że komórki budujące tę strukturę są zdolne do produkcji enzymów niszczących kolagen, elastynę i proteoglikany, co jeszcze bardziej napędza zmiany zwyrodnieniowe. Dzieje się tak w przypadku bodźców takich jak nadmierne przeciążenia i starzenie się tych komórek.
Zmiany dehydratacyjne i późniejsza degeneracja krążków powodują utratę ich wysokości, a tym samym zwiększenie obciążenia stawów międzykręgowych, więzadeł i mięśni, a także przyczyniają się do pojawienia się ucisku na struktury nerwowe, w wyniku czego mamy do czynienia z zespołami bólowymi kręgosłupa.
Odpowiedź na pytanie, co to jest dehydratacja krążka pozwoli nam lepiej zrozumieć podstawy leczenia zmian nią wywołanych oraz działań podejmowanych w celu profilaktyki przepuklin i ataków rwy kulszowej lub ramiennej. Zatem spójrzmy dalej – czy należy leczyć dehydratację?
DEHYDRATACJA KRĄŻKÓW MIĘDZYKRĘGOWYCH – LECZENIE
Po lekturze poprzedniego akapitu, nie powinno Cię zaskoczyć, jeśli napiszemy, że nie ma czegoś takiego jak leczenie dehydratacji krążków międzykręgowych. Jest to proces w dużej mierze oparty na fizjologii. Możemy leczyć zmiany zwyrodnieniowe, urazy i uszkodzenia kręgosłupa. Jednak nie sprawimy, że nagle procesy starzenia się organizmu przestaną postępować. Terapia pomoże odżywić tkanki i utrzymać ich nawodnienie na optymalnym poziomie przez najdłuższy możliwy czas, co ułatwi regenerację i gojenie się uszkodzonych krążków. Dzięki temu objawy płynące ze zwyrodnień będą mniejsze lub znikną całkiem, a Ty będziesz się cieszył dobrą sprawnością, mimo tego, że Twoje „dyski” nadal będą się odwadniać.
Jak wygląda postępowanie terapeutyczne w przypadku objawów spowodowanych zwyrodnieniami, będącymi konsekwencją postępującej dehydratacji krążków międzykręgowych? W pierwszej kolejności stosuje się leczenie zachowawcze obejmujące: odpoczynek i tryb życia oszczędzający kręgosłup przez czas potrzebny do regeneracji tkanek, edukację obejmującą tzw. higienę kręgosłupa oraz indywidualnie zaprojektowaną fizjoterapię. Ćwiczenia skupiają się głównie na nauce utrzymania neutralnego ustawienia kręgosłupa i miednicy, na wzmacnianiu mięśni brzucha i grzbietu, w celu zapewnienia stabilności tułowia oraz na elementach relaksujących i rozluźniających jeżeli pacjent tego potrzebuje. Terapia ruchowa jest uzupełniana zabiegami fizykoterapeutycznymi mającymi na celu zmniejszenie bólu oraz stymulację komórek i tkanek do procesów gojenia się i przebudowy. Są to m.in.: ciepłolecznictwo, ultradźwięki, prądy TENS lub laseroterapia.
Jeżeli powyższe metody nie przyniosą efektu, to lekarz na podstawie oceny dynamiki objawów, występowania niedowładów, niewydolności zwieraczy, zespołu ogona końskiego lub bólu uniemożliwiającego wykonywanie codziennych czynności może zaproponować zabieg operacyjny.
JAK NAWODNIĆ KRĄŻKI MIĘDZYKRĘGOWE?
Na szczęście istnieją sposoby na to, aby spowolnić proces dehydratacji. Można pokusić się o stwierdzenie, że są to metody działające jako profilaktyka zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, powstających w wyniku niedostatecznego dostarczania składników odżywczych do komórek krążka. Zatem jak nawodnić krążki międzykręgowe?
- Pij optymalną ilość wody w ciągu dnia. To ile przyjmujemy płynów wpływa na stan wszystkich tkanek w organizmie – układu ruchu także.
- Zwróć uwagę na pozycje, w których spędzasz czas w ciągu doby. Leżenie, pozycja półleżąca sprzyjają nawodnieniu krążków, natomiast stanie, chodzenie i siedzenie nasilają dehydratacje (właśnie dlatego rano jesteśmy wyżsi niż wieczorem).
- Respektuj zalecenia fizjoterapeuty i dokładnie wykonuj ćwiczenia, których się nauczyłeś – ich złe wykonanie i dobór mogą sprzyjać odwadnianiu krążków. Natomiast ruch we właściwych wzorcach będzie wspierał ich odżywienie.
- Zastosuj trakcję – jest to jedna z technik terapii manualnej, z którą możesz spotkać się w gabinecie rehabilitanta w celu nawodnienia krążków.
Nasze dzisiejsze rozważania chcielibyśmy zakończyć jeszcze jednym pytaniem. Czy dehydratacja krążków międzykręgowych jest czymś czego należy się obawiać? Nie, jeżeli dbamy o dobre nawyki każdego dnia i wspieramy zdrowie naszego kręgosłupa. Możesz się tego nauczyć u każdego fizjoterapeuty. Również nasi pełni pasji specjaliści zawsze stają na wysokości zadania i chętnie zostaną Twoim przewodnikiem w drodze do sprawności 🙂
Źródła:
- Galbusera F., van Rijsbergen M., Ito K., Huyghe J.M., Brayda-Bruno M., Wilke H.J.: Ageing and degenerative changes of the intervertebral disc and their impact on spinal flexibility. Eur Spine J. 2014 Jun;23 Suppl 3:S324-32.
- Haughton V.: The “dehydrated” lumbar intervertebral disk on MR, its anatomy, biochemistry and biomechanics. Neuroradiology. 2011 Sep;53 Suppl 1:S191-4.
- Hochschild J.: Anatomia funkcjonalna dla fizjoterapeutów. Wydanie I polskie red. Paweł Posłuszny, MedPharm Polska, Wrocław 2020.
- Hughes S.P., Freemont A.J., Hukins D.W., McGregor A.H., Roberts S.: The pathogenesis of degeneration of the intervertebral disc and emerging therapies in the management of back pain. J Bone Joint Surg Br. 2012 Oct;94(10):1298-304.
- Oktay K., Ozsoy K.M., Dere U.A., Cetinalp N.E., Arslan M., Erman T., et al.: Spontaneous regression of lumbar disc herniations: A retrospective analysis of 5 patients. Niger J Clin Pract. 2019 Dec;22(12):1785-1789.
- Raj P.P.: Intervertebral disc: anatomy-physiology-pathophysiology-treatment. Pain Pract. 2008 Jan-Feb;8(1):18-44.
