Rehabilitacja w chorobie Parkinsona – jak pomóc choremu?
Choroba Parkinsona jest neurodegeneracyjnym schorzeniem układu nerwowego. Wiele rodzin zmaga się z problemami spowodowanymi chorobą Parkinsona – pacjenci wymagają pomocy w wielu czynnościach życia codziennego, a zaburzenie wciąż pozostaje nieuleczalne i postępujące. Możesz się domyślać, jak ważna jest rehabilitacja dla osoby z dysfunkcjami układu nerwowego. Niestety w tym przypadku, kilkadziesiąt minut spędzonych w gabinecie fizjoterapeuty to może być za mało, a prawdziwa walka o zachowanie sprawności odbywa się w warunkach domowych. W związku z tym niezwykle istotnym jest, aby opiekunowie rozumieli istotę tej choroby, jej mechanizm i objawy. Chcemy więc omówić dziś rehabilitację w chorobie Parkinsona ze szczególnym uwzględnieniem codziennych potrzeb pacjentów i wskazówek ułatwiających poruszanie się.
WSZYSTKO CO MUSISZ WIEDZIEĆ O CHOROBIE PARKINSONA
Choroba Parkinsona jest spowodowana uszkodzeniem mózgu. Jeżeli pacjent nie wykonuje danej czynności to NIGDY nie robi tego ze złej woli – niezrozumiałe zachowania i zaburzona percepcja otoczenia są wynikiem zaniku specjalnych neuronów produkujących dopaminę w istocie czarnej. W związku ze zbyt małą ilością wspomnianego neuroprzekaźnika, przekazywanie impulsów nerwowych jest zaburzone i stąd bierze się nieprawidłowy ruch.
Charakterystyczne objawy (które wpływają na rehabilitację w Parkinsonie), to głównie:
- drżenie kończyn, przypominające kręcenie pigułek lub liczenie pieniędzy, którego nasilenie zmniejsza się wraz z wykonaniem ruchu celowego,
- wzmożone napięcie mięśniowe o charakterze rury ołowianej, często opisywane przez pacjentów jako „sztywność”, „betonowe nogi” lub „zdrewniałe nogi”.
- bezruch, polegający na występowaniu trudności w zainicjowaniu oraz wykonywaniu ruchów – jest to bardzo powolne.
Poza powyższą triadą objawów, pojawiają się także takie zjawiska jak: nieprawidłowa, pochylona do przodu postawa ciała, „maskowata” twarz, cicha mowa (a nawet szept), szurający chód bez towarzyszącego ruchu ramion, stawianie drobnych kroczków, trudności z zatrzymaniem ruchu, pisanie drobnym pismem, skłonność do padania np. w tył (retropulsja), objaw tunelu (nasilenie symptomów choroby w ciasnych i wąskich przestrzeniach) oraz charakterystyczny freezing (zamrażanie) manifestujący się nagłą blokadą kończyn podczas chodzenia, co stanowi duże ryzyko upadku.
Czy można coś poradzić na powyższe objawy? Tak jak wspomnieliśmy wcześniej – jest to zaburzenie nieuleczalne i postępujące. Leczenie farmakologiczne oraz rehabilitacja w chorobie Parkinsona łagodzą symptomy, spowalniają ich rozwój, a także pozwalają zachować sprawność na dłużej.
Niedobór dopaminy to nie tylko problemy z poruszaniem się. Ten neuroprzekaźnik jest ponadto odpowiedzialny za pracę narządów wewnętrznych, jakość snu, pamięć, nastrój, nawiązywanie relacji z innymi osobami oraz za motywację, która odgrywa kluczową rolę dla przebiegu rehabilitacji w chorobie Parkinsona.
REHABILITACJA W CHOROBIE PARKINSONA – NA CZYM POLEGA?
Zasadniczym celem fizjoterapii jest utrzymanie aktywności pacjenta najdłużej jak to możliwe. Służą temu rozmaite grupy ćwiczeń równoważnych, koordynacyjnych, rozciągających, mimiki, trening chodu, a także gry i zabawy oraz ćwiczenia w wodzie. Niezastąpione pozostają również zasady ergonomii, które w chorobie Parkinsona przyjmują dosyć osobliwy charakter, ale istotnie ułatwiają pacjentom poruszanie się po najbliższym otoczeniu. Program usprawniania powinien zawierać także ćwiczenia oddechowe, artykulacyjne i ćwiczenia z logopedą.
Wszystko to ma na celu zmniejszenie bezpośrednich skutków choroby tj. zaburzeń chodu i równowagi oraz nieprawidłowej postawy ciała – w tych obszarach rehabilitacja jest skuteczna. Nie wpływa natomiast – według specjalistów – na spowolnienie ruchowe, sztywność i nasilenie drżenia.
Nie zapominajmy także, że ze względu na postępujący charakter zaburzeń, cele fizjoterapii będą różne w zależności od ich zaawansowania. W pierwszych latach rehabilitacja w chorobie Parkinsona skupia się na utrzymaniu aktywnego trybu życia i prewencji bezczynności. Wraz z postępem symptomów wdrażane są programy profilaktyki upadków z intensywnym treningiem równowagi, metodami rytmizacji i nauką zasad ergonomii. Na zaawansowanym etapie choroby zadaniem fizjoterapii jest zapobieganie odleżynom, przykurczom, zapaleniom płuc oraz zakrzepicy.
Mówiąc o chorobie Parkinsona nie możemy pominąć zjawiska „ON/OFF”, które ma istotne znaczenie w planowaniu harmonogramu dnia pacjentów. Faza ON to czas działania leków, czyli okres, w którym pacjent czuje się dobrze i sprawność ruchowa jest najlepsza. Natomiast faza OFF to moment nasilenia objawów, złego samopoczucia i braku możliwości wykonania jakiegokolwiek ruchu. Obserwując codzienną rutynę, warto planować treningi, fizjoterapię, czynności toaletowe lub spotkania z innymi ludźmi w czasie fazy ON.
PARKINSON – ĆWICZENIA W DOMU
Jeżeli w tym miejscu spodziewasz się przykładów ćwiczeń w domu, to niestety nie możemy spełnić Twoich oczekiwań. Wynika to z tego, że każdy pacjent doświadcza choroby Parkinsona w zupełnie odmienny sposób. Treningi muszą być odpowiedzią na indywidualne zaburzenia funkcjonalne, które różnią się między poszczególnymi osobami. Najlepiej, aby ćwiczenia w domu zostały dobrane przez fizjoterapeutę na co dzień współpracującego z danym człowiekiem.
Chcielibyśmy za to, zaprezentować Ci coś innego. Pokażemy, w jaki sposób możesz pomóc osobie z Parkinsonem bez ćwiczeń w domu znalezionych na szybko w Internecie.
- Postaraj się nie dopuszczać do przemęczenia osoby, która ćwiczy. Pacjent powinien odczuwać co najwyżej lekkie zmęczenie po danej aktywności.
- Ze względu na trudność z wykonywaniem złożonych poleceń ruchowych, spróbuj podzielić dany ruch na prostsze składowe.
- Zadbaj o wskazówki, które ułatwią poruszanie się po domu – naklejki na podłodze, podpowiedzi umieszczone na poziomie oczu.
- Dużą pomocą w chodzeniu są metody rytmizacji – liczenie na głos kroków, metronomy, klaskanie, wykorzystanie tamburyna lub nagrań z rytmiczną muzyką.
- Nordic Walking, taniec lub Tai Chi to aktywności, które pomagają w utrzymaniu sprawności fizycznej z uwzględnieniem problemów, z którymi mierzą się pacjenci z Parkinsonem (stymulacja naprzemiennej pracy rąk, wydłużenie długości kroku, rozluźnienie grup mięśniowych grzbietu i obręczy barkowej, poprawa ruchów skrętnych tułowia oraz poprawa ogólnej wytrzymałości i wydolności krążeniowo-oddechowej).
- Zminimalizuj ryzyko upadku! Usuń dywaniki, wystające kable lub dziecięce zabawki z podłogi. Spróbuj tak dopasować umeblowanie mieszkania, aby nie było wąskich, ciasnych przestrzeni wymuszających gwałtowne zwroty. Nie pozwalaj nosić osobie z chorobą Parkinsona przedmiotów oburącz – niech jedna ręka pozostaje wolna, gdyby zaistniała konieczność nagłego podporu. Zmiana kierunku niech odbywa się po łuku (zamiast poprzez obrót w miejscu).
- Zadbaj o zachowanie koncentracji. Staraj się nie rozmawiać z osobą z Parkinsonem podczas wykonywania czynności ruchowej – skupienie na danym zadaniu odgrywa kluczową rolę. Jeśli ćwiczycie to wyłącz radio, telewizor i inne „rozpraszacze”.
CZY WOLNO MIEĆ MASAŻ W CHOROBIE PARKINSONA?
Odpowiedź zależy od ogólnego stanu zdrowia. O wskazaniach lub przeciwwskazaniach do wykonania masażu w chorobie Parkinsona powinni decydować lekarze i fizjoterapeuci po zbadaniu pacjenta i określeniu jego indywidualnych potrzeb. Osoby z Parkinsonem zwykle mają inne zaburzenia towarzyszące, które mogą albo bezwzględnie wykluczać zabiegi z masażem, albo – wręcz przeciwnie – być do nich wskazaniem. Szczególnie w przypadku występowania zespołów bólowych zaleca się masaż klasyczny lub segmentarny, a także inne metody z dziedziny balneologii i fizykoterapii. Pamiętajmy jednak, że największe znaczenie dla utrzymania sprawności mają regularne ćwiczenia oraz umiejętności wykorzystania metod rytmizacji i ergonomii w praktyce. Masaż w chorobie Parkinsona jest tylko dodatkiem, który może ułatwić realizację treningów poprzez np. zmniejszenie dolegliwości bólowych.
Omówiony przez nas zespół objawów znacząco wpływa na jakość życia wielu chorych i ich rodzin. Odpowiednie leczenie łagodzi objawy i spowalnia ich rozwój. Dzięki ciągle rozwijającej się medycynie oraz zaangażowaniu bliskich, osoby zmagające się z chorobą Parkinsona mogą dłużej zachować swoją niezależność.
Źródła:
- Kwolek A.: Fizjoterapia w neurologii i neurochirurgii. PZWL. Warszawa 2012.
- Lennon S., Stokes M.: Fizjoterapia w rehabilitacji neurologicznej. Tłum. Kokosz M. Edra Urban&Partner. Wrocław 2010.
- Young P.A., Young. P. H., Tolbert D. L.: Neuroanatomia kliniczna. Red. Moryś J. Edra Urban&Partner. 2016
