Porażenie nerwu twarzowego – jak wygląda leczenie i rehabilitacja
Czy wiesz, że paraliż twarzy, mimo swojego złowrogiego określenia, wcale nie musi oznaczać poważnego problemu zdrowotnego? Bez wątpienia nagła utrata kontroli nad połową mięśni mimicznych potrafi mocno zaniepokoić. Jest to słuszna reakcja, ponieważ każdy tego typu objaw neurologiczny powinien być bezzwłocznie skonsultowany z lekarzem, o czym powiemy więcej w dalszej części artykułu. Porażenie nerwu twarzowego jest często występującym zaburzeniem, a jego objawy oraz rokowania są zróżnicowane i zależą w głównej mierze od jego przyczyny i lokalizacji. Jeśli chciałbyś zgłębić temat paraliżu twarzy, który ma wiele obliczy, to mocno zachęcamy do zapoznania się z dzisiejszym wpisem.
JAKIE SĄ OBJAWY PORAŻENIA TWARZOWEGO?
Nerw twarzowy jest siódmym nerwem czaszkowym, którego „centra dowodzenia” czyli jądra znajdują się w pniu mózgu. Stąd włókna nerwowe są wysyłane w okolice różnych struktur głowy. Zaopatrują one ruchowo mięśnie mimiczne twarzy, niektóre elementy mięśniowe szyi, a także najmniejszy w całym ludzkim organizmie – mięsień strzemiączkowy – znajdujący się w obrębie ucha środkowego. Ponadto jądro przywspółczulne wysyła impulsy do ślinianek podjęzykowej i podżuchwowej, a także do gruczołu łzowego. Włókna czuciowe zbierają zaś informacje z 2/3 przednich języka. Objawy porażenia nerwu twarzowego są odzwierciedleniem powyższych zależności anatomicznych.
Zanim przystąpimy do dokładniejszego omówienia symptomów, to chcemy zwrócić uwagę na to, że wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje zaburzeń w obrębie omawianej struktury nerwowej:
- porażenie ośrodkowe – występuje w przypadku uszkodzenia włókien prowadzących od kory mózgu do wyżej wspomnianych jąder w obrębie pnia mózgowia.
- porażenie obwodowe (tzw. porażenie Bella) – o nim zaś mówimy, jeżeli naruszone są nerwy na drodze między jądrami, a strukturami takimi jak mięśnie, receptory czucia lub gruczoły.
Reprezentacja objawów ośrodkowego porażenia nerwu twarzowego dotyczy tylko dolnej połowy twarzy po drugiej stronie, ponieważ górna okolica otrzymuje unerwienie z obu półkul – gdy dojdzie do uszkodzenia jednego szlaku nerwowego, wciąż pozostaje drugi. Zauważa się wtedy:
- niedowład lub porażenie mięśni w okolicy ust – brak możliwości wyszczerzenia zębów, asymetryczny uśmiech,
- stopniowe narastanie objawów,
- utrzymywanie się paraliżu twarzy ponad 6 miesięcy, brak reakcji na leczenie objawowe.
Reprezentacja objawów porażenia Bella obejmuje natomiast całą połowę twarzy po tej samej stronie. Możemy się spotkać wtedy z następującymi zjawiskami:
- niedowład lub porażenie mięśni twarzy – niemożność zmarszczenia czoła, zaciśnięcia powiek lub uniesienia kącika ust,
- widoczna asymetria twarzy,
- suchość oka, wynikająca z zaburzenia wydzielania łez,
- przeczulica słuchowa,
- problemy z wydzielaniem śliny,
- zaburzenia smaku w 2/3 przednich języka,
- możliwe drętwienie i łagodny ból,
- trudności w piciu i jedzeniu,
- nagłe pojawienie się objawów, których największe nasilenie obejmuje pierwsze 48-72 godzin,
- ze względu na nieznaną etiologię, diagnoza następuje po wykluczeniu innych chorób, o których mówimy w dalszej części tekstu.
PRZYCZYNY PORAŻENIA NERWU TWARZOWEGO
Przyczyny porażenia nerwu twarzowego obejmują całą paletę dysfunkcji i chorób. Wynika to z dosyć skomplikowanego przebiegu jego włókien i rozgałęzień, włączając w to konieczność przeciśnięcia się przez kostny kanał nerwu twarzowego w obrębie kości skroniowej oraz bliskość elementów budujących ucho. Powyższe czynniki sprawiają, że jest to jeden z najbardziej narażonych na uszkodzenia nerwów w całym organizmie.
Wspominając o przyczynach porażenia nerwowego, o którym mówimy, również musimy wziąć pod uwagę rozróżnienie na uszkodzenia ośrodkowe i obwodowe. Te pierwsze zwykle sygnalizują nam możliwość wystąpienia udaru, guza mózgu lub wad wrodzonych. Właśnie dlatego każdy objaw neurologiczny powinien być zbadany przez lekarza. Wiele z powyższych jednostek chorobowych wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, gdyż mogą poważnie zagrażać zdrowiu, a nawet życiu. W przypadku zaburzeń o charakterze obwodowym możemy być spokojniejsi. Przyczyny porażenia nerwu twarzowego w tym przypadku najczęściej są idiopatyczne – czyli samoistne (60-75% wszystkich niedowładów). I tutaj wtrącimy najważniejszą wiadomość: objawy również wycofują się po jakimś czasie. Zdarza się także (rzadziej), że symptomy porażenia Bella pojawiają się w przebiegu urazu mechanicznego, mononukleozy, boreliozy, nadciśnienia tętniczego, procesów zapalnych, nowotworu ślinianki przyusznej, cukrzycy, chorób zakaźnych (np. wirus opryszczki pospolitej, półpasiec) lub chorób ucha i infekcji górnych dróg oddechowych. Często kojarzymy je również z tzw. „przewianiem”. Podejrzewa się, że patofizjologia obwodowego porażenia nerwu twarzowego ma związek z obrzękiem zapalnym i jego niedokrwieniem w ciasnej przestrzeni kanału kostnego, w którym przebiega.
PORAŻENIE NERWU TWARZOWEGO – LECZENIE
Czy rehabilitacja porażenia nerwu twarzowego jest konieczna, skoro objawy wycofują się samoistnie (mówimy o charakterze obwodowym; leczenie uszkodzeń ośrodkowych jest przyczynowe i ukierunkowane na konkretną jednostkę chorobową)? I tak i nie. Odpowiednio prowadzona terapia może złagodzić nasilenie symptomów oraz usprawnić proces rekonwalescencji, a także zapobiegać konsekwencjom np. suchości oka.
Należy pamiętać, że rehabilitacja porażenia nerwu twarzowego ma kluczowe znaczenie dla radzenia sobie z konsekwencjami o charakterze fizycznym i psychicznym (twarz człowieka jest integralną częścią jego tożsamości, a mimika odgrywa kluczową rolę w komunikacji społecznej, więc każdy defekt w kontroli mięśni wyrazowych może być przyczyną dyskomfortu). W rzadkich przypadkach może dojść do niecałkowitego wycofania się objawów, i wtedy pomoc medyczna staje się niezbędną.
Leczenie obejmuje głównie środki działające objawowo, czyli leki przeciwzapalne, zabezpieczenie powierzchni narządu wzroku przed wysychaniem (krople do oczu, zaklejanie powiek na noc), ćwiczenia mięśni mimicznych z elementami biofeedbacku (wystarczy lustro 😊), terapia PNF, akupunktura lub masaż twarzy. Wykorzystuje się także terapię zajęciową i logopedyczną.
Podsumowując, w rehabilitacji obwodowego porażenia nerwu twarzowego kluczowa jest wczesna diagnoza (aby wykluczyć stany zagrażające życiu). Dobre rokowania, nawet bez leczenia, są możliwe, gdyż większość przypadków ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni lub miesięcy. Mimo tego, zalecamy współpracę z fizjoterapeutą, w celu usprawnienia procesu powrotu do pełni zdrowia.
Źródła:
- Kwolek A.: Fizjoterapia w neurologii i neurochirurgii. Red. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2012.
- Ottaiano A.C., Gomez G.D., Freddi T.A.L.” The Facial Nerve: Anatomy and Pathology. Semin Ultrasound CT MR. 2023 Apr;44(2):71-80.
- Singh A., Deshmukh P..: Bell’s Palsy: A Review. Cureus. 2022 Oct 11;14(10):e30186.
